عنوان رساله/پایان نامه

بازطراحی خط مشی بودجه کشور در حوزه علم و فناوری

نام دانشجو

امیرحسام بهروز

مقطع تحصیلی

دکتری

رشته تحصیلی

خط مشی گذاری عمومی

استاد راهنمای اول

دکتر علی اصغر پورعزت

استاد راهنمای دوم

دکتر فرهاد دژپسند

استاد راهنمای سوم

استاد مشاور اول

دکتر مجتبی امیری

استاد مشاور دوم

استاد مشاور سوم

استاد داور اول

دکتر سعید شیرکوند

استاد داور دوم

دکتر غلامحسین نیکوکار

استاد داور سوم

دکتر عزت ا... عباسیان

استاد داور چهارم

دکتر فرهاد رهبر

روز دفاع (مثلا: دوشنبه)

چهارشنبه

تاریخ دفاع (مثلا: 15/11/1397)

16/11/1398

ساعت دفاع (مثلا:  14:30)

18:30

مکان (ساختمان و کلاس)

ساختمان الغدیر – طبقه اول- تالار جنبی الغدیر

چکیده رساله/پایان‌نامه

نظام بودجه ریزی  به عنوان یک ابزار مهم و حساس برای برنامه ریزی عملیات و فعالیت های دولت، به موازات رشد و توسعه دولت و جامعه مراحل و تحولات مهمی را پشت سر گذاشته و امروزه بصورت یک نظام پیچیده فنی و مالی در آمده است و امروزه بودجه منعکس کننده انواع برنامه ریزی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی جامعه است.

در حال حاضر در اقتصادی مبتنی بر دانش، دولت های مختلف تحت فشار قوی برای توسعه علم و فناوری کشور و در نتیجه آن رشد اقتصادی و افزایش رفاه و آسایش مردم هستند. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ های ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺳﺘﻔﺎدة ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎی ﻣﺤﺪود، ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ فعالیت های علمی و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪی و در راﺳﺘﺎی ﻧﻴﺎزﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد.  رویکرد اصلی در این زمینه انجام فعالیتهای تحقیق وتوسعه در صنایع و کسب و کارها از یک سو و توجه به علم، فناوری و نوآوری در زمینه های مختلف می باشد. در این راستا توجه به یک سیستم بودجه ریزی مناسب که منابع کمیاب را به نحو بهینه به حوزه های هدفمند و اولویت دار علم و فناوری اختصاص دهد الزامی است.

   ﻫﺪف اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻧﻈﺎم مطلوب بودجه ریزی در حوزه پژوهش و فناوری می باشد. از آنجا که برای بهبود هر سیستمی ابتدا  لازم است وضعیت فعلی آن بررسی شود، در این پژوهش شناخت خط مشی فعلی بودجه ریزی علم و فناوری کشور و مشکلات و موانع آن بررسی شده و سپس راهکارها و راهبردهایی برای اصلاح و بازطراحی خط مشی بودجه ریزی ارائه شده است.  روﯾﮑﺮد ﻣﺪﻧﻈﺮ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، روﯾﮑﺮد ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ و از ﻧﻮع اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻣﺘﻮاﻟﯽ اﺳﺖ. ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﯿﻔﯽ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ به روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻢ و با مطالعه وسیع ادبیات پیشین شامل مقالات، کتابها، طرح های پزوهشی و گزارش سازمانها و نهادهای مرتبط و همچنین اسناد و قوانین کشور آغاز شده و سپس با 42 نفر از مدیران نهادها، سازمان ها و وزارتخانه های حوزه علم و فناوری ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ عمیق شده است.  در اداﻣﻪ، با ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دستورالعمل ها و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ خط مشی های بودجه ای 15 کشور ( ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﺮﺗﺮ در میزان هزینه کرد تحقیق و توسعه در GDP و کشورهای برتر در رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ)  ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺋﯿﺪ و اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺑﺨﺶ ﮐﻤّﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﺋﯿﺪ موانع ،چالش ها و راهکارهای شناسایی شده و چارچوب پیشنهادی به روش دلفی فازی به خبرگان مراجعه شده است.   ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ مشارکت کنندگان در پژوهش از رویکرد ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮی ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و ﺑﻪ روش ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺮﻓﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺨﺶ ﮐﯿﻔﯽ ﭘﮋوﻫﺶ  در بخش مهمترین مسایل و مشکلات بودجه حوزه علم و فناوری ،  244 مانع (تم فرعی)  در 24 تم(زمینه) اصلی بدست آمده است. در بخش توصیه و ویژگی های  نظام بودجه ریزی مطلوب علم و فناوری  در مجموع 217  راهبرد (تم فرعی)   در 19 تم(زمینه) اصلی با تلفیق چهار منبع پژوهش بدست آمده است.

در بخش کمّی پژوهش ، خبرگان به نتایج بدست آمده نمره اهمیت و اثرگذاری داده و عوامل را  اولویت‌بندی نمودند.  برحسب نتایج بدست آمده  در بخش مسایل و مشکلات بودجه ریزی ، با حذف 3 تم در نهایت 21 عنوان (تم اصلی) بعنوان مهمترین مسایل و مشکلات نظام بودجه ریزی علم و فناوری شناسی شدند که برحسب اهمیت عبارتند از: نبود انسجام در خط مشی گذاری و راهبری علم و فناوری، خط مشی گذاری ناقص بودجه ریزی، تعدد مراجع خط مشی گذاری و موازی کاری، نظام سنتی بودجه ریزی، ضعف در تدوین سند بودجه، عدم باور به اهمیت و ضرورت پژوهش  و فناوری، سیاسی کاری و عدم توجه به منافع ملی، نبود تقسیم کار ملی، ناکارآمدی نظام پژوهشی (کاربردی و مساله محور نبودن پژوهش ها)، نبود نظام ارزیابی اثربخشی و نظارت  سیاست‌های پژوهشی، اقتصاد رانتیر و نفتی، عدم توجه به طرف تقاضا ، شرایط نامناسب  اقتصادی و فضای کسب و کار، عدم توجه به سایر منابع پژوهش  و فناوری، عملکرد ضعیف نهادهای متولی پژوهش  و فناوری، نبود فرآیند و شاخص های دقیق و شفاف  تخصیص بودجه، ضعف عملکردی سازمان برنامه و بودجه، تغییرات سلیقه ای در تخصیص بودجه پژوهشی، ضعف نهادهای نظارتی، نبودنظام  ارزیابی فعالیت ها و برنامه های دستگاه ها و نبود سامانه های اطلاعاتی یکپارچه و جامع.

در بخش توصیه ها و ویژگی های  نظام بودجه ریزی مطلوب علم و فناوری با حذف 1 تم و ادغام دو تم در نهایت 17 تم اصلی به عنوان راهکارهای بهبود و  بازطراحی خط مشی بودجه علم و فناوری کشور بدست آمده است. این راهکارها برحسب اولویت عبارتند از انسجام در خط مشی گذاری و راهبری علم و فناوری، بودجه ریزی عملیاتی جامع و هوشمند در حوزه پژوهش و فناوری، تغییر نگاه بودجه ریزی در حوزه پژوهش و فناوری، اجماع بر سر اهداف و منافع ملی، تدوین نگاشت نهادی و نظام تقسیم کار ملی، فعالسازی سایر منابع تامین مالی پژوهش و فناوری و تقویت ابزارهای محرک طرف تقاضا، مشارکت و فعال سازی سایر نهادهای ذینفع پژوهش و فناوری، تسهیل فضای کسب و کاربویژه در حوزه پژوهش و فناوری، نهاد ملی علمی ایران (هدفمند نمودن بودجه دولتی پژوهش)، کارآمدنمودن  بخش پژوهش درکشور و توجه اولویت ها و نیازها، بازطراحی و بهبود سند بودجه، زیرساخت ها و سامانه اطلاعاتی یکپارچه پژوهش و فناوری (سامانه  اطلاعاتی اولویت ها و نیازهای پژوهشی، پتانسیل مراکز پژوهشی، پژوهشگران و متخصصان، نهادها ، دستگاه ها و شرکت های متقاضی)، نظام  ارزیابی فعالیت ها و برنامه های دستگاه ها، تغییر نظام پرداخت بخش پژوهش و فناوری، حضور هوشمندانه و تسهیلگر دولت، نظارت محتوایی و عملکردی چابک و موثر و تقویت نقش آفرینی هوشمندانه مجلس. همچنین برحسب راهکارهای شناسایی شده، توصیه های خبرگان ،توجه به اسناد و قوانین بالادستی و ترازیابی کشورها نگاشت نهادی و چارچوب پیشنهادی  خط مشی بودجه علم و فناوری کشور ارائه شده است.

ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ادﺑﯿﺎت ﻧﻈﺮی ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ صرفا تعداد ﻣﺤﺪودی از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ،با تمرکز صرف بر موانع و مشکلات، به بخشی از نظام بودجه علم و فناوری در کشور  پرداخته اند ،  ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ارزش ﻧﻈﺮی اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اولا بررسی جامع و کامل نظام پژوهش و فناوری کشور و بررسی و دریافت نظرات تمامی بازیگران این حوزه بوده است ثانیا علاوه بر شناسایی مشکلات و موانع، به بیان راهکارها ی بهبود و بازطراحی خط مشی بودجه علم و فناوری پرداخته است.

باتوجه به بررسی منابع چهارگانه پژوهش و دریافت نظرات مدیران و کارشناسان موثر نهادهای  ذینفع حوزه علم و فناوری پیشنهادهای عملی ارائه شده است . بنابراین ارزش ﮐﺎرﺑﺮدی اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ،  ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﯽ  عمیق و امکان پذیر، مبتنی بر اسناد و پشتیبان های قانونی و برحسب دستگاه ها و نهادهای موجود و باتوجه به شرایط واقعی کشور  بوده اﺳﺖ ؛ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﺟﺮاﯾﯽ ﮐﺮدن آنﻫﺎ شاهد افزایش حجم و بهره وری منابع مالی پژوهش و فناوری، کاربردی تر شدن دانش در کشور،  نظام جامع، چابک و بهره ور پژوهش و فناوری در کشور و در نهایت خیرکثیر علم و دانش در جامعه و برای مردم ایران اسلامی خواهیم بود.

ﮐﻠﯿﺪواژﮔﺎن: بودجه علم و فناوری ، ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪرﯾﺰی،  روﯾﮑﺮد ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻢ، دلفی فازی، تامین مالی پژوهش و فناوری